تصور کنید در یک ساختمان بلند و پرتردد، آسانسوری ناگهان در میانه راه دچار مشکل شده و متوقف می شود. تعمیرکاری که برای بررسی و رفع مشکل وارد چاه آسانسور شده، ناگهان احساس می کند کابین به طور غیر منتظره ای در حال سقوط است. در آن هنگام، جان او در خطر جدی قرار می گیرد؛ اما خوشبختانه، در آسانسورها قسمتی به نام «جان پناه » وجود دارد که در هنگام سقوط کابین، تکنسین می تواند به داخل آن رفته و از آسیب های جانی و حتی مرگ نجات یابد. جان پناه ها نقش بسیار مهمی در حفاظت از سازه آسانسور و افرادی که آن را تعمیر و نگهداری کرده، ایفا می کنند. این تجهیزات در پایین ترین و بالاترین نقاط چاه آسانسور ساخته می شوند که برای جلوگیری از حوادث و حفظ ایمنی تکنسین ها در هنگام تعمیر و نگهداری دستگاه بسیار مهم هستند. در ادامه به بررسی موضوع جان پناه آسانسور، اهمیت و مطالب مربوط به آن پرداخته ایم.
منظور از جان پناه آسانسور چیست؟
جان پناه آسانسور یک فضای حفاظتی است که در پایین ترین و بالاترین قسمت چاه آسانسور ساخته می شود. این سازه به عنوان یک ویژگی ایمنی عمل می کند تا از سقوط های ناخواسته آسانسور جلوگیری کرده و حفاظت ساختاری در اطراف دهانه آسانسور و پایین ترین قسمت آن را فراهم کند. در بالای چاه آسانسور، جان پناه از سطح سقف یا کف امتداد یافته و به عنوان نرده حفاظتی عمل می کند؛ به طوری که تکنسین های نگهداری یا هر کسی که به فضای مکانیکی آسانسور دسترسی دارد را از خطر سقوط محافظت می کند.
به همین ترتیب، در پایین چاه، این فضا به شکل گودالی ساخته می شود که ایمنی تکنسین ها را در موقع سرویس و نگهداری قطعات آسانسور فراهم کند. جان پناه ها در آسانسورها در واقع امتدادهای عمودی دیواره های چاه هستند و به گونه ای طراحی می شوند که با استانداردهای مقاومت در برابر آتش سوزی و ایمنی مطابقت داشته باشند. این تجهیزات علاوه بر حفظ ایمنی کارکنان، به حفاظت از دستگاه در برابر آتش سوزی نیز کمک می‌کنند؛ زیرا از گسترش آتش سوزی از طریق دهانه چاه جلوگیری کرده و به استحکام کلی سازه آسانسور نیز کمک می کنند.
اهمیت جان پناه آسانسور
جان پناه های آسانسورها از نظر ساختاری و ایمنی اهمیت زیادی دارند. اول از همه، آن ها به عنوان موانع ایمنی بسیار مهم عمل می‌کنند که از سقوط تصادفی افراد به داخل چاه آسانسور جلوگیری می کنند؛ سقوطی که می تواند مرگبار باشد. چاه آسانسور یک فضای عمودی عمیق است که بدون جان پناه، خطر سقوط در هنگام تعمیر یا بازدید دستگاه بسیار بالا می رود. جان پناه ها با محصور کردن لبه های چاه، مرز فیزیکی ایجاد می‌کنند که از کارکنان و ساکنان محافظت می‌کند.
دوم این که جان پناه ها در پایین چاه فضایی امن ایجاد می کنند که تکنسین های تعمیر و نگهداری در اثر سقوط آسانسور از آسیب دیدگی های شدید و حتی مرگ محافظت شوند.
سوم این که، جان پناه از ماشین آلات و چاه آسانسور در برابر آسیب های محیطی محافظت می کند. این قسمت، چاه آسانسور را از باران، باد، گرد و غبار و سایر عوامل خارجی که می توانند عملکرد دستگاه را مختل کرده یا باعث فرسایش آن شوند، محافظت می کند.
چهارم آن که جان پناه به ایمنی آسانسور در برابر آتش سوزی کمک می کند. چاه آسانسور می تواند مسیر عبور آتش و دود بین طبقات باشد. جان پناه، به ویژه زمانی که با مواد مقاوم در برابر آتش سوزی ترکیب ساخته شده باشد، به محدود کردن آتش در مناطق خاص کمک کرده و از گسترش سریع آن جلوگیری می کند؛ همچنین مسیرهای ایمن تخلیه را فراهم می کند.
بر اساس قوانین و مقررات مربوطه، نصب جان پناه برای آسانسورها اغلب الزامی است. این کار رعایت استانداردهای ایمنی شغلی را فراهم کرده و محیط امن تری برای تکنسین ها ایجاد می کند.
چگونه جان پناه آسانسور ایمنی تکنسین ها را افزایش می دهد؟
جان پناه آسانسور به طور قابل توجهی ایمنی تکنسین هایی را که کار بازدید، تعمیر و نگهداری آسانسورها را انجام داده افزایش می دهند. کار کردن در اطراف چاه آسانسور به دلیل عمق عمودی و وجود ماشین آلات متحرک ذاتاً خطرناک است. جان پناه به عنوان یک مانع فیزیکی عمل کرده که از سقوط ناخواسته تکنسین ها به داخل چاه جلوگیری می کند؛ سقوطی که می تواند منجر به جراحات شدید یا مرگ شود.
جان پناه مرز امنی در اطراف بازشو چاه فراهم کرده که به تکنسین ها اجازه می دهد با اطمینان در نزدیکی لبه کار کنند. این موضوع به ویژه در پشت بام ها یا طبقات مکانیکی که فضا محدود بوده و عوامل حواس پرتی زیاد هستند، اهمیت دارد. وجود جان پناه نیاز به اقدامات موقت ایمنی اضافی مانند نرده های محافظ یا کمربند ایمنی را کاهش می دهد؛ هرچند این اقدامات اغلب به صورت مکمل استفاده می شوند.
علاوه بر جلوگیری از سقوط، جان پناه تکنسین ها را از خطرات محیطی محافظت می کنند. با محافظت از چاه در برابر باد و گرد و غبار، این قسمت ها محیط کاری ایمن تر و پایدارتر ایجاد می کنند. این محافظت به جلوگیری از لغزش، زمین خوردن و سقوط ناشی از سطوح خیس یا نامرتب اطراف چاه کمک می کند.
جان پناه در پایین چاه آسانسور، با فراهم کردن فضای کافی و محیطی کنترل شده، خطر آسیب دیدگی و حتی مرگ تکنسین ها را در اثر سقوط کابین و تجهیزات یا تماس تصادفی با قطعات متحرک را کاهش می دهد. همچنین این فضا امکان نصب و تنظیم ایمن ضربه گیرها را فراهم کرده که در صورت پایین آمدن سریع کابین، ضربه ها را جذب کرده و از بروز سوانح فاجعه بار جلوگیری می کند.
جان پناه ها همچنین به ایمنی تکنسین ها در برابر آتش سوزی کمک می کنند. چاه آسانسور می تواند دود و شعله های آتش را هدایت کرده و خطراتی برای افراد حاضر در نزدیکی آن ایجاد کند. جان پناه مقاوم در برابر آتش این خطرات را محدود کرده و منطقه ای امن تر برای پاسخ اضطراری و تخلیه فراهم می کند.
مراحل طراحی و ساخت جان پناه آسانسور
طراحی و ساخت جان پناه آسانسور شامل سه مرحله مجزاست که باید به دقت و منطبق با استانداردهای لازم اجرا شود. در زیر به این مراحل اشاره کرده ایم:
مرحله اول: برنامه ریزی و طراحی
اولین مرحله در طراحی جان پناه آسانسور، برنامه ریزی دقیق و ارزیابی نیازهای سازه ای ساختمان و استانداردهای ایمنی است. مهندسان و معماران آسانسور، ارتفاع، ضخامت و مصالح مورد نیاز را بر اساس مقررات ساختمانی و شرایط خاص چاه آسانسور تعیین می کنند. عواملی همچون ظرفیت باربری، مقاومت در برابر آتش و شرایط جوی مورد توجه قرار می‌گیرند. طراحی باید به گونه ای باشد که جان پناه بتواند در برابر نیروهای محیطی همانند فشار باد و زلزله مقاومت کند. نقشه ها و مشخصات دقیق برای هدایت عملیات ساخت و تضمین رعایت استانداردهای ایمنی تهیه می شوند.
مرحله دوم: انتخاب و آماده سازی مصالح
پس از نهایی شدن طراحی، مصالح مناسب انتخاب می شوند. مصالح رایج شامل بتن مسلح، مصالح بنایی، فولاد یا ترکیبی از این ها هستند که به دلیل دوام، استحکام و مقاومت در برابر آتش سوزی انتخاب می شوند. مصالح باید با ساختار کلی ساختمان و ظاهر آن همخوانی داشته باشند. آماده سازی شامل تأمین مصالح با کیفیت، برش میلگردهای فولادی، مخلوط کردن بتن و آماده‌سازی واحدهای بنایی است. این مرحله همچنین شامل فراهم کردن داربست، تجهیزات ایمنی و ابزارهای لازم برای ساخت ایمن و کارآمد جان پناه است.
مرحله سوم: ساخت و نصب
مرحله سوم، اجرای ساخت و نصب جان پناه است. این کار با نصب قالب‌بندی یا داربست در اطراف چاه آسانسور آغاز می شود. میلگردها طبق مشخصات طراحی قرار داده شده و سپس بتن ریخته یا واحدهای بنایی نصب می شوند. جان پناه تا ارتفاع یا عمق مورد نیاز ساخته شده و به هم ترازی و کیفیت سطح توجه می شود. در صورت نیاز، عملیات آب بندی و مقاوم سازی در برابر آتش انجام می شود. پس از ساخت، جان پناه از نظر استحکام سازه ای و رعایت استانداردهای ایمنی بازدید شده و در صورت نیاز اصلاحات یا تقویت ها انجام می شوند تا محل برای استفاده تکنسین ها آماده شود.
استانداردهای طراحی و ساخت جان پناه آسانسور
طراحی و ساخت جان پناه آسانسورها باید مطابق با استانداردها و مقررات مربوطه باشد. از این رو در زیر به برخی از استانداردهای مهم در این زمینه اشاره کرده ایم:
- ابعاد جان پناه با توجه به ظرفیت و سرعت آسانسور متغیر است. اما به طور کلی ابعاد این فضا باید به میزانی باشد که یک فرد بتواند به راحتی در آن قرار گرفته و از برخورد کابین یا وزنه تعادل در اثر سقوط آن ها در امان باشد. برای مثال حداقل ارتفاع جان پناه 150 سانتی متر باید در نظر گرفته شود.
- محل ساخت جان پناه در پایین ترین نقطه و بالاترین نقطه چاه است؛ تا در صورت سقوط یا بالا رفتن بیش از حد کابین، ایمنی افراد فراهم شود.
- داخل جان پناه پایین چاه باید ضربه گیرها (بافرها) نصب شود. این ضربه گیرها با جذب انرژی حاصل از برخورد کابین، شدت ضربات وارد شده را کاهش داده و به حفظ جان افراد کمک می کنند.
- در داخل جان پناه باید روشنایی کافی حداقل به میزان 50 لوکس وجود داشته باشد تا امکان مشاهده مناسب محیط توسط سرویسکاران و تعمیرکاران فراهم شود.
- از فضای جان پناه نباید هیچ گونه کانال تاسیسات، سیم و کابل برق و لوله ای عبور داده شده تا در این صورت ایمنی این فضا به طور کامل حفظ شود.
- فضای جان پناه باید کاملا ضد آب بوده و قطعات فلزی به کار رفته در آن ضدزنگ باشند تا مانع از نفوذ آب و آسیب دیدگی به تجهیزات شود.
- آسانسورهای سریع تر و با ظرفیت بالاتر به جان پناه هایی با استحکام ساختاری بیشتر نیاز دارند تا در برابر نیروهای دینامیکی در هنگام ترمز اضطراری یا خرابی مکانیکی مقاومت کنند. جان پناه باید در برابر بارهای ضربه ای متناسب با جرم و سرعت آسانسور مقاومت کند.
- آسانسورهای پرسرعت به جان پناه های بلندتری نیاز دارند تا از سقوط اشیا یا پرسنل به داخل چاه جلوگیری شود.
- در آسانسورهایی با بارهای سنگین، مواد با استحکام کششی و دوام بالا همانند بتن مسلح یا فولاد برای ساخت جان پناه ترجیح داده می شوند تا از طول عمر و ایمنی آن در زیر بار اطمینان ایجاد شود.
- آسانسورهای سریع تر ارتعاش بیشتری ایجاد می کنند. جان پناه ها باید از ویژگی های طراحی یا موادی برخوردار باشند که انتقال ارتعاش به ساختار اطراف را به حداقل می رسانند.
- آسانسورهایی با ظرفیت های بزرگ اغلب به چندین طبقه خدمات می دهند. جان پناه ها باید از درجه آتش سوزی برخوردار باشند تا آتش سوزی های احتمالی را مهار کرده و از مسیرهای تخلیه محافظت کنند.
- جان پناه های بلند در اطراف چاه های آسانسورهای پرسرعت باید به گونه ای طراحی شوند که در برابر نیروهای بالابرنده باد مقاومت کنند؛ این مقاومت با افزایش ارتفاع ساختمان و سرعت آسانسور افزایش می یابد.
- جان پناه ها باید شامل نقاط دسترسی ایمن و نرده های محافظی باشند که برای پارامترهای عملکردی آسانسور طراحی شده اند. این نقاط دسترسی ایمن و نرده های محافظتی به تعمیر و نگهداری ایمن آسانسور حتی در سرعت ها یا ظرفیت های بالا کمک می کنند.
- جان پناه ها باید سنسورها، روشنایی اضطراری و دستگاه های ارتباطی را در خود جای دهند که بر اساس سرعت آسانسور و ظرفیت بار کالیبره شده اند تا ایمنی عملکردی را افزایش دهند.
در جدول زیر استانداردهایی که در بالا درباره طراحی و ساخت جان پناه آسانسور بیان کردیم، به طور خلاصه اشاره شده است:
| موضوع | نکات کلیدی |
| ابعاد جان پناه | حداقل ارتفاع 150 سانتی متر، متناسب با ظرفیت و سرعت آسانسور، فضای کافی برای ایمنی فرد |
| محل نصب | پایین ترین و بالاترین نقطه چاه |
| ضربه گیرها (بافرها) | نصب در جان پناه پایین چاه برای جذب انرژی حاصل از برخورد کابین و کاهش ضربات |
| روشنایی داخل چاه | حداقل 50 لوکس برای دید مناسب سرویسکاران |
| عدم عبور تاسیسات | ممنوعیت عبور کابل، لوله یا سیم از فضای جان پناه |
| ضد آب و ضد زنگ بودن | جلوگیری از نفوذ آب و زنگ زدگی قطعات فلزی |
| استحکام ساختاری | افزایش استحکام برای آسانسورهای سریع با ظرفیت بالا |
| ارتفاع برای آسانسورهای پرسرعت | جان پناه بلندتر برای جلوگیری از سقوط اشیاء و پرسنل |
| مواد ساخت | بتن مسلح یا فولاد مقاوم برای آسانسورهای بار سنگین |
| کاهش انتقال ارتعاش | طراحی یا استفاده از مواد کاهش دهنده ارتعاش |
| مقاومت در برابر آتش | داشتن درجه مقاومت آتش و محافظت از مسیرهای تخلیه |
| مقاومت در برابر باد | جان پناه های بلند مقاوم در برابر نیروهای باد مخصوصا در ارتفاعات زیاد |
| نرده ها و نقاط دسترسی ایمن | طراحی نرده ها و نقاط دسترسی ایمن مطابق با پارامترهای عملکردی آسانسور |
| تجهیزات ایمنی جان پناه | سنسورها، روشنایی اضطراری، دستگاه های ارتباطی متناسب با سرعت و ظرفیت آسانسور |
ارتباط جان پناه با ضربه گیرهای آسانسور
ضربه گیرها یا بافرهای آسانسور تجهیزاتی ایمنی هستند که در پایین چاه یا گودال آسانسور نصب می شوند. این تجهیزات به نحوی طراحی شده اند که در صورت پایین آمدن خیلی سریع یا سقوط کابین انرژی ضربه ایجاد شده را جذب کنند. ضربه گیرها با حالت بالشتک کردن ضربه، از کابین آسانسور و ساختار چاه در برابر آسیب محافظت می کنند. جان پناه که در پایین ترین و بالاترین قسمت های چاه ساخته می شود، با ایجاد یک مانع فیزیکی کابین آسانسور را در داخل چاه مهار کرده و از سقوط یا ورود تصادفی آن جلوگیری می کند؛ بنابراین جان پناه به طور هماهنگ با ضربه گیرها عمل می کند.
دیوارهای جان پناه در بالای چاه از سقوط پرسنل یا اشیاء به داخل چاه جلوگیری می کند؛ در حالی که در پایین، آن ها بخشی از محفظه ساختاری را تشکیل داده که از ضربه گیرها پشتیبانی می کند. ضربه گیرها باید به طور ایمن به جان پناه یا فونداسیون آن متصل شده تا به طور موثر عمل کنند. علاوه بر این، طراحی جان پناه باید اجازه دهد تا فاصله و دسترسی کافی برای بازدید و نگهداری ضربه گیرها وجود داشته باشد. به طور کلی، ضربه گیرهای آسانسور و جان پناه یک سیستم ایمنی جامع را تشکیل می دهند؛ جان پناه، چاه را مهار و محافظت می کند؛ در حالی که ضربه گیرها در مواقع اضطراری انرژی جنبشی را جذب کرده و آسیب به تجهیزات و آسیب را به حداقل می رسانند. این هم افزایی برای عملکرد ایمن آسانسور بسیار مهم است؛ به ویژه در ساختمان های بلند مرتبه که پیامدهای خرابی های آسانسور شدید است.
اهمیت روشنایی در جان پناه آسانسور
روشنایی مناسب در ناحیه جان پناه آسانسور برای ایمنی پرسنل تعمیر و نگهداری آسانسور ضروری است و آن ها را قادر می سازد تا لبه های چاه، نقاط دسترسی و هرگونه مانع را به وضوح ببینند. نور کافی خطر حوادث را در حین بازدیدها و تعمیرات کاهش داده و اطمینان ایجاد می کند که عملکرد محافظتی جان پناه به طور کامل پشتیبانی می شود.
سرویس و نگهداری جان پناه آسانسور
سرویس و نگهداری منظم جان پناه های آسانسور برای اطمینان از اثربخشی و ایمنی مداوم آن ها بسیار مهم است. سرویس و نگهداری شامل بازدید یکپارچگی ساختاری، بررسی ترک ها، خوردگی یا تخریب مواد، به ویژه در جان پناه های فلزی یا بتنی در معرض آب و هواست. هر گونه آسیبی باید به سرعت تعمیر شود تا استحکام حفظ شده و از خرابی جلوگیری شود.
تمیز کردن برای حذف آوار، گرد و غبار و رطوبت که می تواند باعث تسریع تخریب یا انسداد سیستم های تخلیه آب در جان پناه ها شود، ضروری است. نگهداری از این سیستم ها به ویژه برای جلوگیری از تجمع آب اهمیت دارد که می تواند مواد جان پناه را ضعیف کرده و باعث نشت آب به داخل چاه آسانسور شود.
بازدید نقاط مهاربندی جان پناه، به ویژه در مواردی که ضربه گیرها یا وسایل ایمنی متصل می شوند، برای اطمینان از اتصالات ایمن، بسیار مهم است. رنگ یا پوشش های محافظ باید در صورت نیاز دوباره اعمال شده تا از خوردگی جلوگیری شود. علاوه بر این، تمام وسایل روشنایی و تجهیزات ایمنی نصب شده روی جان پناه یا نزدیک آن باید آزمایش و نگهداری شده تا عملکرد آنها تضمین شود.
برنامه های سرویس و نگهداری اغلب با بازدیدهای آسانسور هم جهت شده و به تکنسین ها این امکان را می دهند که شرایط جان پناه را به طور همزمان ارزیابی کنند. مستندسازی فعالیت های سرویس و نگهداری به پیگیری سالم بودن جان پناه در طول زمان و برنامه ریزی تعمیرات یا ارتقاء آن در آینده کمک می کند. بی توجهی به سرویس و نگهداری جان پناه می تواند منجر به خرابی های ساختاری، افزایش خطرات ایمنی و تعمیرات اضطراری پرهزینه شود.
کلام آخر
جان پناه آسانسور یک جزء ایمنی و ساختاری بسیار مهم است که در پایین ترین و بالاترین قسمت های چاه آسانسور ساخته می شود. طراحی و ساخت جان پناه باید مطابق با استانداردهای خاصی پیروی کند تا از ارتفاع، استحکام، مقاومت در برابر آتش و دوام کافی آن اطمینان ایجاد شود. طراحی فنی جان پناه به سرعت و ظرفیت آسانسور بستگی دارد و روی ارتفاع سازه، نوع مصالح، کنترل لرزش ها و هماهنگی با سیستم های ایمنی تأثیر می گذارد. به طور کلی، وجود جان پناه آسانسور برای عملکرد ایمن دستگاه، ضروری است؛ این بخش در صورت سقوط کابین ایمنی تکنسین ها را فراهم کرده و اجزای مکانیکی را مهار می کند؛ همچنین از دستگاه های ایمنی اضطراری پشتیبانی می کند. طراحی، ساخت و نگهداری دقیق جان پناه به طور قابل توجهی به ایمنی ساختمان و قابلیت اطمینان آسانسور کمک می کند.
